Het team duurzame ontwikkeling streeft er naar om het SDG-verhaal levendig te houden, de ambitie hoog te houden en blijvend te evolueren op vlak van duurzame ontwikkeling. Daarom werd een zoektocht gestart naar externe partners die ons huidige SDG-beleid kritisch onder de loep konden nemen en nieuwe inzichten en trends kennen om het beleid naar een volgend niveau te brengen.
Waar wij bij de ‘early adapters’ van de SDGs behoren, zien we dat meer en meer steden en gemeenten, wellicht mede door de impuls van VVSG, de kaart van de SDGs trekken om hun beleid vorm te geven. VVSG geeft hiervoor opleidingen aan steden en gemeenten, waar medewerkers van Harelbeke het traject schetsen dat wij liepen als goed voorbeeld. Naast die opleidingen kunnen steden en gemeenten instappen in een pioneertraject i.s.m. Cifal en Idea Consult. Op het eind van het traject ontvangt de deelnemer een SDG-label.
Het pioneertraject was voor Harelbeke echter geen optie, omdat het een traject van twee jaar betreft en navraag leerde dat wij de voorwaarden voor het behalen van het certificaat in de afgelopen jaren al voldaan hebben. Instappen in het traject zou voor Harelbeke dus geen inhoudelijke meerwaarde geboden hebben en zelfs herhaling zijn. We gingen hierover het gesprek aan met Cifal en Idea, en leerden dat het pioneertraject een eerste stap is, die gevolgd wordt door een championtraject en (als dat succesvol wordt afgelegd) een ambassadortraject. Die twee opvolgingstrajecten (champion en ambassador) voor steden en gemeenten zijn evenwel nog niet uitgewerkt. Daarom vroegen we aan Idea en Cifal of we konden instappen in een verkorte procedure om het pioniercertificaat te behalen, gevolgd door een doorstart naar het championtraject, waarbij we de halflegislatuurevaluatie inbedden.
Cifal Vlaanderen is een expertisecentrum dat opleidingen, projectontwikkeling en coaching in het kader van de SDGs aanbiedt. Bij de kick off van het strategisch meerjarenplan, in februari 2018, gaf Jan Beyne van Cifal tekst en uitleg aan de medewerkers van stad, OCMW, zorgbedrijf en politiezone over wat de SDGs precies zijn. Sinds kort biedt Cifal in samenwerking met Idea Consult en VVSG een “SDG pioneertraject” aan voor gemeenten die hun SDG-footprint willen verbeteren. Gemeenten die na het traject positief geëvalueerd worden, ontvangen het internationale “SDG Pioneer opleidings- en implementatiecertificaat” van UNITAR, het opleidingsinstituut van de VN. Cifal Vlaanderen is de enige partner die dit kan uitreiken, maar heeft vooral ervaring met werken met bedrijven. Vandaar dat Idea en VVSG mee instaan om het traject inhoudelijk vorm te geven, zodat een kwalitatieve vertaalslag kan gemaakt worden naar steden en gemeenten.
In het college van 1 februari 2022 ging het CBS akkoord met de samenwerking met Idea Consult en Cifal om in de loop van de volgende twee jaar enerzijds het SDG-pioneerlabel te halen en anderzijds een championtraject op te zetten. De zelfevaluatie werd door het team duurzame ontwikkeling opgemaakt en doorgestuurd naar Cifal Flanders. Het geheel werd toegelicht tijdens een jureringsmoment op 22 april 2022. De jury bestond uit Peter Wollaert (Cifal Flanders |Unitar), Sandra Pellegrom (SDG Coördinator Nederland), Christophe Ramont (Idea Consult), Pieter Ballon (Professor VUB, onderzoek smart cities en datatech), Geert Lauwers (provincie Antwerken, SDG projectverantwoordelijke) en Jules De Winter (VVSG).
Op 16 mei kreeg de stad bevestiging dat de externe jury positief advies geeft voor het ontvangen van het UNITAR SDG-Pioneer Certificaat. We zijn hiermee het eerste lokaal bestuur in België (en wellicht ook daarbuiten) dat het Pioneercertificaat in ontvangst mag nemen. Externe communicatie volgt in het voorjaar van 2023.
Op het label werden zowel sterke punten geformuleerd als aanbevelingen waarmee het team Duurzame Ontwikkeling in de toekomst mee aan de slag kan.
De Stad Harelbeke is een voorbeeld voor andere Pioneer lokale besturen in spe. Door haar uitzonderlijke beleidsverankering wordt er op sterke en innovatieve wijze intern draagvlak gecreëerd. De stad is ook een ware SDG-stad en draagt deze, zowel intern binnen de gemeentelijke organisatie als extern in de stad, uit en neemt hierdoor talloze mensen mee in het SDG-verhaal. Dit werd nogmaals bevestigd bij het behalen van de SDG Voice titel waarmee ze het SDG-verhaal tot ver buiten de stad dragen.
Deze positieve evaluatie gaf het startschot voor het SDG-Championstraject onder begeleiding van Idea, Cifal en VVSG. De inhoud van de begeleiding, de evaluatie van de resultaatsgebieden, de duur van het traject,… maken mee deel uit van het pilootproject.
In het voorjaar 2022 werd de evaluatie opgemaakt van de eerste jaren uitvoering van het meerjarenplan. In voorbereiding van de meerjarenplanaanpassing aflevering 2023 werd het bestaande plan geëvalueerd en konden waar nodig aanpassingen worden doorgegeven.
Dit ging net voor de zomer gepaard met een virtuele ‘Ronde van Harelbeke’ met de inwoners. De format van ‘Factcheckers’ werd gebruikt om op een aangename wijze de realisatie van het meerjarenplan in beeld te brengen onder de noemer “Check et ut”. Luc Byttebier was de feitenchecker die zes thema’s onder de loep nam (‘mobiliteit’, ‘luisterende stad’, ‘publieke ruimte’, ‘maatschappelijk ondernemen’, ‘natuur, milieu en klimaat’ en ‘sociale stad’). De filmpjes werden gedeeld via social media en bewoners van de stad konden hun ideeën voor bijsturing in het meerjarenplan kwijt via ‘Hallo Harelbeke’, het participatieplatform van de stad.
Per thema maakten we een video die toonde hoever we stonden met een bepaald item. We legden steeds een link met de SDGs en zorgden ervoor dat alle deelgemeenten aan bod kamen. Elke video startte met een begingeneriek en eindigde met een link naar het digitaal platform Citizenlab (omgedoopt tot Hallo harelbeke), waar inwoners hun opmerkingen/aanvullingen kwijt konden.
We bereikten 24.829 mensen, kregen 872 likes en 58 reacties. Mensen deelden de video’s 69 keer.
In totaal kregen we 26 ideeën of opmerkingen binnen. Alle ideeën zijn doorgesproken met interne of externe diensten. Na een schifting hielden we drie ideeën over, die in een volgorde van voorkeur weden gezet in de daaropvolgende stemronde op het platform.
- Het verlagen van boordstenen, zodat fietsers gemakkelijker op en af kunnen rijden.
- Het installeren van fietstrommels in Harelbeke, voornamelijk op plekken met veel rijhuizen of appartementen
- Zitbanken voorzien aan beide zijden van de fietsbrug aan TSAS
Toeval of niet, de terugkoppeling van de halflegislatuurevaluatie vond plaatst pal in de week van de duurzame gemeente. Deze vond plaats van 18 tot 25 september. In die week werd een nieuwe editie van het SDG-magazine bij de Harelbekenaren in de bus afgeleverd. Het thema was dit keer Sociale stad.
SDG-stoelen op de markt
De stoelen zijn in de zomer van 2022 geplaatst op 4 locaties (Hulste, Bavikhove, het marktplein en het park in het centrum). Op de achterkant van elk van de stoelen is een SDG-cirkel geplakt.
Street art
Om de SDGs in het straatbeeld te brengen, is streetart een aantrekkelijk project. Dit keer werd de zijgevel van de GS9 (Sociale kruidenier, Gentsestraat 9) als ideale locatie gevonden. David Duits ging in gesprek met team duurzame ontwikkeling en de collega’s van communicatie en op 21 november sierde deze tekening één van de inrijpoorten van ons centrum.
Omdat Harelbeke al vaak het SDG-verhaal heeft verteld, en het zinvol leek om dat ook eens op beeld vast te leggen, besloot VVSG Peignoir&Panda naar Harelbeke te laten komen om een filmpje te maken dat ons traject vertelt. De opnames werden in november gedaan.
Vanuit VVSG waren in 2022 ook twee werkgroepen actief rond de SDGs.
In april dit jaar engageerde stad Harelbeke zich om deel te nemen aan een werkgroep van de VVSG in het kader van de Voluntary Subnational Review (VSR), een rapport dat de realisatie van de SDG’s in Vlaamse gemeenten en provincies beschrijft aan de hand van zowel cijfers als praktijkvoorbeelden. Dit rapport voedt het nationale SDG-rapport dat België opmaakt en dat in juli 2023 voorgesteld wordt aan de Verenigde Naties.
De werkgroep had tot doel de dataverzameling vanuit lokale besturen te verdiepen. Ook steden en gemeenten Harelbeke, Brugge, Sint-Niklaas, Evergem, Deinze, Boechout, Zoersel, Balen en Hasselt maakten deel uit van de werkgroep. De werkgroep werd begeleid door de VVSG, Idea Consult en UNU-CRIS, een onderzoeksinstituut van de VN.
Als gemeente engageerden we ons om deel te nemen aan drie collectieve bijeenkomsten in de periode mei-september 2022, om de indicatorenselectie mee te sturen en om kritisch de nodige lokale data aan te leveren. Verder nemen we nog deel aan een terugkoppelingsmoment over de data-analyse in januari en blijven we beschikbaar in 2023 voor eventuele aanvullende dataverzameling.
De werkgroep heeft een waardevolle bijdrage geleverd aan de SDG dataverzameling en data-analyse. Onze lokale kennis en ervaring hebben geleid tot een gedetailleerde SDG-indicatorenset van meer dan 200 indicatoren, beschikbaar voor alle 300 Vlaamse gemeenten. Deze set vormt ook de basis voor de hernieuwde SDG-monitor van Idea Consult (www.sdgmonitor.be). Daarnaast heeft de werkgroep bijkomende inzichten verschaft over welke data we kunnen en moeten verdiepen naar de toekomst toe – zoals energie- en waterverbruik van het lokaal bestuur, extensief maaibeheer, ontharding – alsook voor welke SDG’s we momenteel cijfergegevens ontbreken – zoals SDG 2 (geen honger), SDG 14 (leven in het water) en SDG 17 (partnerschappen).
Ook voor ons als gemeentebestuur had deelname aan de werkgroep positieve effecten. We hebben als één van de eerste besturen toegang tot een overzichtelijke grafiek die op basis van de SDG-indicatorenset toont hoe we het doen op vlak van elke SDG. Deze grafiek houdt niet alleen rekening met onze score ten opzichte van andere Vlaamse gemeenten, maar ook met onze contextfactoren zijnde gemiddeld inkomen en gemiddelde leeftijd, aantal inwoners en grootte van onze gemeente.
Daarnaast was er ook nog een werkgroep die een SDG-toets heeft ontwikkeld. Begin december werd het resultaat hiervan gepresenteerd tijdens een SDG-café in Brussel. Samen met een werkgroep van een 15-tal Vlaamse lokale besturen ontwikkelde de VVSG in 2022 deze SDG-toets om lokale projecten af te toetsen aan de Agenda 2030 en deze aan de hand van verbeteracties te verduurzamen.
De tool in een notendop:
- Scoort projecten op basis van de 17 SDG's en de 3 basisprincipes van de Agenda 2030 (laat niemand achter, onderlinge verbondenheid, multi-stakeholder partnerschappen)
- Brengt zowel positieve als negatieve impact in kaart
- Reikt concrete verbetersuggesties aan, waardoor je acties en projecten kan verduurzamen
- Genereert een visueel resultaat dat verwerkt kan worden in projectfiches en documenten voor gemeenteraad en college
Hoewel Harelbeke geen actief engagement heeft genomen bij de ontwikkeling van de toets, willen we wel met het instrument aan de slag. We hoeven niet steeds zelf het warm water uit te vinden, en we hopen te mogen stellen dat de SDG-toets een bundeling is van onder andere een duurzaamheidstoets, een gelijkekansentoets en een armoedetoets. Eén geïntegreerde check zou een grote meerwaarde kunnen zijn.
Verder werden onze ervaringen rond het werken met de SDGs met plezier gedeeld met anderen. Momenten waarbij we ons verhaal hebben gedaan in 2022, waren onder andere:
- In januari werd vanuit ACE Europe en HIVA KU Leuven een interview afgenomen met Carlo Daelman, waarbij de ervaringen over de samenwerking met VVSG aan bod kwamen.
- In mei was er een Shared Mobility Congres in Wenen, waarbij schepen Naert Harelbeke op de kaart van de duurzame mobiliteit mocht plaatsen.
- Half november gaf Ellen toelichting aan de collega-beleidsmedewerkers uit de regio Zuid-West-Vlaanderen hoe Harelbeke het traject van de meerjarenplanning heeft opgevat.
- Begin december deed Bren hetzelfde verhaal voor het Managementteam van Izegem.
- We werden in het najaar ook gecontacteerd door de gemeente Zudwest Fryslan uit Nederland met de specifieke vraag hoe wij de cirkeloefening in de praktijk gebruiken.
Vanuit team duurzame ontwikkeling proberen we ook te waken over de realisatie van duurzame projecten in de stad. Met deze projecten wordt echt impact gecreëerd intern of in de publieke ruimte.
Vrijetijdssite Bavikhove
Een eerste project dat we in de kijker willen zetten is de vrijetijdssite Bavikhove die op duurzame manier gepercipieerd wordt. Stad Harelbeke maakt werk van een nieuw multi-inzetbaar gebouw in Bavikhove voor haar verenigingen. Het gemeentebestuur startte samen met het ontwerpteam een begeleidingstraject bij VIBE. De co-creatie- en inspiratiesessies wierpen duidelijk hun vruchten af.
Stad Harelbeke heeft de ambitie om de site rond sporthal Vlasschaard in Bavikhove nieuw leven in te blazen en om deze te integreren in de buurt. Door de verregaande herinrichting moet de site een uitvalsbasis worden voor een levendig verenigingsleven. Het ontwerpteam rond AVDK aRCHITECten kreeg duidelijke doelstellingen mee zoals de versterking van het groenblauwe netwerk, de participatie van de verenigingen, de versterking van de levendigheid van de buurt, waterneutraal bouwen en de toename van de biodiversiteit.
Door het ontwerp van een modulair en multi-inzetbaar vrijetijdscentrum plaatste de stad circulair bouwen bovenaan de agenda. De scheiding van lagen, levensduur en het hergebruik van materialen zijn daarbij kernelementen. Er worden geen overbodige materialen gebruikt. Het team onderzoekt hoe ze naar hernieuwbare materialen kan grijpen. In het ontwerp zijn ook regeneratieve ontwerpelementen terug te vinden. Het gebouw is energiepositief waardoor een deel van de opgeslagen elektriciteit kan gebruikt worden door de naastliggende sportzaal. Er wordt ook ingezet op maximale ontharding en het behoud van de biodiversiteit. Zo is de connectie met de natuur aanwezig.
Vlaanderen breekt uit
Vlaanderen is één van de meest verharde gebieden van Europa. Als we zo doorgaan is in 2050 meer dan 20% van Vlaanderen verhard. Daardoor ontstaat o.a. een groter risico op overstromingen, krijgen we warmere steden, verliezen we aan biodiversiteit... Daarom breekt Vlaanderen uit! Het departement Omgeving vraagt steden en gemeenten om een voorbeeldfunctie op te nemen en geeft subsidies voor projecten die een antwoord bieden op de water- en droogteproblematiek in de bebouwde ruimte.
Stad Harelbeke krijgt €983.000 aan subsidies voor drie acties langs de Hazebeek, de Havikbeek en de Plaatsbeek in Hulste en Bavikhove. De ingrepen kaderen binnen een ruimere visie op de beekvallei om een netwerk van groen en water te bekomen. We creëren open beken, trage verbindingen, meer groenaanplantingen en vermijden bijkomende verharding. Het open landschap wordt via groenblauwe aders, de beek met flankerend groen, in de dorpskernen binnengebracht.
Op die manier passen we de ruimte aan aan het veranderende klimaat, creëren we een grotere biodiversiteit en maken we gebieden toegankelijk en bruikbaar voor de bevolking. Mensen ontmoeten er elkaar en kunnen zich via nieuwe trage wegen te voet of met de fiets verplaatsen.
De drie acties:
3. Uitbreiden en openstellen van de pastorietuin in Hulste en de Hazebeek opnieuw zichtbaar maken.
Energie Management Systeem – datagedreven optimalisering energieverbruik in steden
Initiatiefnemer: Stad Kortrijk met medebegunstigden Intercommunale Leiedal en Stad Harelbeke
De energietransitie naar meer duurzame en decentrale energieproductie, en recent ook de energiecrisis, daagt steden uit om hun energiefactuur onder controle te houden. Een weg daarnaartoe is het optimaliseren van energiestromen a.d.h.v. slimme real-time sturingen van vraag en aanbod van energie. Flexibiliteit via Energie Management Systemen (EMS) staat echter nog in zijn kinderschoenen, en vond quasi nog geen ingang bij steden.
Vanuit de proeftuinprojecten site Kortrijk Weide en site Transfo Zwevegem ontwikkelt dit project een data-architectuur voor slimme sturing van energiesystemen van volledige sites. De hardware is hier al grotendeels. De uitdaging omvat zowel het opbouwen van EMS-systemen waaronder het verknopen van talrijke bronnen met real-time energiedata op gebouw- en installatieniveau (productie, verbruik, opslag) en contextdata (energieprijzen, klimatologisch, bezetting en gebruik, binnenklimaat, ventilatie...). De data wordt eerst gevisualiseerd i.f.v. de noden van gebruikers. Na het ontwerpen van slimme algoritmes en controle-strategieën kan het EMS “beslissingen nemen”. En via AI kan het systeem tenslotte patronen herkennen en verder optimaliseren.
Vanuit de proeftuinprojecten maken we de vertaalslag naar het openbaar patrimonium. Een eerste pakket gebouwen in Harelbeke en Kortrijk wordt voorzien van hardware en ingekoppeld in het EMS-platform. Er wordt een business model voor energiemanagement via EMS ontwikkeld.